Georgi Zotov: “İrəvanda qızılgüllər, qərənfillər yaman bahalaşıb...”
Tam hərc-mərclik
idi. Mən vuruşmağa macal tapmadım. Cəbhəyə gəldim, iki gündən sonra postda
oturub konyak içirdik. Birdən yüngül bir cırıltı səsi eşidildi və özümə gələndə
artıq hospitalda idim – məni Türkiyə istehsalı olan pilotsuz uçuş aparatı ilə
vurmuşdular. İki dostum tikə-tikə olmuşdu, mən isə möcüzə nəticəsində sağ
qalmışam.
GAXA.ge NUHÇIXAN
İnformasiya Agentliyinə istinadən xəbər verir ki, Ermənistan ordusunun
könüllüsü, pilotsuz uçuş aparatı ilə vurulduqdan sonra iki barmağını itirmiş
Armen Mnatsakanyan İkinci Qarabağ müharibəsində keçdiyi döyüş yolunu Rusiyada
çıxan “Arqumentı i faktı” qəzetinin şərhçisi Georgi Zotova belə təsvir edib.
Ermənistana
ezamiyyətdən qayıdandan sonra G.Zotov yazır ki, İrəvanda tez-tez gözə dəyən
avtomobillərin arxa şüşəsinə hərbi geyimli bir gəncin böyük ölçülü ağ-qara
fotoşəkli yapışdırılıb. Bu, Dağlıq Qarabağ uğrunda Azərbaycanla 44 günlük
müharibədə həlak olmuş bir ata, qardaş, ər və ya oğuldur. Rəsmi məlumata görə,
həmin müharibədə öldürülmüş erməni əsgərlərinin sayı təqribən 4000 nəfər,
qeyri-rəsmi məlumata görə isə 7000 nəfərə yaxındır. Jurnalist hesab edir ki, əhalisinin
sayı 3 milyondan az olan bir ölkə üçün bu, dəhşətli itki deməkdir.
Məqalə müəllifinin
fikrincə, sonuncu Qarabağ müharibəsi inandırıcı şəkildə göstərdi ki, silahlı
münaqişədə qalib gəlmək üçün təkcə cəsurluq kifayət deyil. Bunun üçün düşmənin
imkanlarını obyektiv qiymətləndirmək, çox ciddi intizam və müasir texniki təchizat
lazımdır. Yüzlərlə tankı və gənc əsgəri “Ura!” sədaları altında meydana
çıxarmaq sisteminin vaxtı keçib.
Ermənistan
ordusunun keçmiş kapitanı Suren Ter-Qukasyan rusiyalı jurnalistlə söhbətində
köksünü ötürərək deyib: “Azərbaycan 1994-cü ildən bəri ardıcıl olaraq
silahlanırdı. Təkcə son 9 ildə Azərbaycan müdafiə məqsədləri üçün 24 milyard
dollar sərf edib, ölkənin hərbi xərcləri büdcənin 11 faizinə bərabər olub. Azərbaycan
Ordusu Rusiyadan ən yeni helikopterlər, zirehli transportyorlar, “Kornet-E”
tank əleyhinə komplekslər, “C-300” hava hücumundan müdafiə sistemləri, Türkiyə
və İsraildən çox böyük yüksəklikdən zərbə endirməyə imkan verən pilotsuz uçuş
aparatları alıb. Bu ordu Türkiyənin, İsrailin və Amerikanın ən yaxşı hərbi təlimatçılarının
rəhbərliyi ilə məşq keçib. Ermənistanın nə nefti var, nə də bu qədər pulu. Ona
görə də Ermənistan ordusu üçün cəmi 4 milyard dollar ayrılıb. Əlbəttə, onlar da
müxtəlif silahlar, az miqdarda “İsgəndər” raketləri, Serbiya istehsalı olan
minaatanlar alıblar. Biz axmaqlıq etdik. Ermənistan cəmiyyətində əsassız
lovğalıq, təkəbbür hissləri üstünlük təşkil edirdi. Əvvəlki müharibədə Azərbaycan
döyüşçülərini sürətlə darmadağın etməyimiz, onların qaçmağa məcbur olması bizdə
eyforiya yaratmışdı. Onları məsxərəyə qoyaraq deyirdilər: “Məgər azərbaycanlılar
vuruşmağı bacarır? İrəli gəlsələr, biz Bakıya qədər gedəcəyik!”. Sözün qısası,
bu məsxərələr bizə çox baha başa gəldi”.
“Tanklar
faydasız idi”
Georgi
Zotov yazır: “Qarabağda cəbhə xəttində qarşıdurma 26 il davam edib. Hər gün
atışmalar olur, snayperlərin “duelləri” gedirdi. Yəni arxayınlaşmaq üçün əsas
yox idi. Lakin məlum oldu ki, ermənilər azərbaycanlıların genişmiqyaslı
hücumuna əsla hazırlaşmayıblar. Onlar əvvəlki uğurların “xumarını”
yaşayırdılar, güman edirdilər ki, düşmənin öhdəsindən asanlıqla gələcəklər. Azərbaycanda
isə Qarabağa qayıtmaq məsələsi milli ideyaya çevrilmişdi. Mən Bakıda olarkən
bunu şəxsən yəqin etdim. Azərbaycanlılar hələ uşaq yaşlarından yeni döyüşlər
barədə düşünür və bu yolda qurbanlar verməyə mənəvi cəhətdən hazır idilər. Ermənilər
illər boyu Azərbaycanın bahalı, müasir silahlar almasını müşahidə edir və
inanırdılar ki, Azərbaycan erməniləri yalnız qorxutmaq istəyir. Ermənilər düşmən
tərəfi alçaldır, onu lağa qoyub gülürdülər: “Onlar qorxaqdır, cəsarət etməzlər”.
Ötən il
oktyabrın əvvəlində Qarabağ uğrunda könüllü döyüşmək üçün gəlmiş Levon
Melkonyan xatırlayır ki, azərbaycanlılar müharibənin ilk günündən havada
üstünlüyə malik idilər. Jurnalist yazır: “İrəvanın mərkəzində kafedə Levonla
söhbət edirəm. O, ötən il oktyabrın əvvəlində Qarabağ uğrunda könüllü döyüşmək
üçün gəlmişdi. Biz onunla ingilis və ərəb dillərində söhbət edirik. Levon rus
dilini bilmir, çünki Livanda, Beyrutun ermənilər yaşayan məhəlləsində doğulub.
O deyir: “Tanklar və zirehli maşınlar faydasız idi: Pilotsuz uçuş aparatları
vasitəsilə onları yandırırdılar. Komandirlərin müşavirə keçirmək üçün
toplaşdığı sığınacaqlar və binalar raketlərlə dağıdılırdı. Əlavə döyüş sursatı
gətirmək mümkün deyildi: PUA-lar yük maşınlarını məhv edirdi. Mən bir ay sərhəddə
toplanış məntəqəsində qaldım, bizi heç yerə göndərmirdilər, çünki hər bir maşın
yolda havadan zərbə təhlükəsinə məruz qalırdı”.
“Mən özüm səhərdən
yaxşıca içirdim”
Məqalə müəllifi
yazır ki, İrəvanda hərbçilərin çoxu ilə söhbətdə bu fikri eşidirdi: “Ermənistan
on minlərlə əsgər toplamışdı, amma sonra nə etmək lazım olduğunu bilmirdi,
çünki qoşunları cəbhəyə çatdırmaq fürsəti əldən verilmişdi. Daha bir məqamı
qeyd etməliyəm – döyüş əməliyyatları zonasında intizam məsələsi. Bu məqalənin
lap əvvəlində söhbət etdiyim könüllü heç nəyi gizlətmir: o, ön xətdə postda əyləşib
konyak içir. Aydındır ki, müharibə vaxtı bəzən elə vəziyyət yaranır ki,
alkoqollu içkisiz ötüşmək olmur (mən özüm “cəbhə” ezamiyyətlərində onlarca dəfə
olmuşam), Böyük Vətən müharibəsini və o dövr üçün məşhur “narkom 100 qramı” məsələsini
yada salaq. Lakin “cəsarət” üçün içmək müntəzəm hal alanda sözdə cəsarət həddən
artıq olsa da, ayıq başla mühakimə yürütmək və vəziyyətə çevik reaksiya vermək
qabiliyyəti sıfra enir. Separatist dəstələrin əsgəri Araik Xaçikyan etiraf
edir: “Bizim döyüş mövqelərində hətta zabitlər də artıqlaması ilə içirdilər.
Axı qorxuludur. Mən özüm səhərdən yaxşıca içirdim, yoxsa pilotsuz uçuş
aparatlarının partlayış səsini eşidəndə adamın əsəbləri tab gətirməz. Hətta belə
şayiələr gəzirdi ki, bir nəfər yüksək vəzifəli erməni siyasətçi sərxoş vəziyyətdə
generallara zəng vurur və onlardan dərhal bu və ya digər kəndə hücuma keçmələrini
tələb edirmiş”. Xaçikyanın dediyinə görə, komandirlər çox vaxt rəhbərliyin sərəncamına
əsla əhəmiyyət vermir və özləri bildikləri kimi hərəkət edirdilər. Bir sözlə,
özbaşınalıq baş alıb gedirdi”.
“Hər gün dəfn
mərasimləri olur”
Müharibədə
həlak olanların dəfn mərasimləri hələ də davam edir. G.Zotov yazır: “Yerevanda
hər tində gül satılır, amma bu, yenicə ötüb keçmiş 8 mart bayramı ilə bağlı
deyil. Satıcı qadın Qayane sakit səslə deyir: “Qızılgüllər, qərənfillər yaman
bahalaşıb. Əlbəttə, oktyabr-noyabr aylarında hər gün onlarca cavanı dəfn
edirdik... Sonra anma mərasimləri keçirilir, bununla əlaqədar məzarların üstünə
gül düzülməlidir... Hələ də cəsədlər tapılır, onları dəfn edirlər... Min beş
yüz nəfər itkin düşüb... Mən bir şeyi başa düşmürəm, “İsgəndər” silahlarından nə
üçün istifadə etməyiblər?”
Bu
taktiki-raket kompleksləri Ermənistana çoxdan göndərilmişdi, lakin müharibə
günlərində həmin silahları tətbiq etmədilər. Azərbaycanın Gəncə şəhərinə yalnız
köhnə sovet raketləri atdılar. Ermənilər oradakı hərbi bazanı vurmağa
çalışırdılar, lakin nəticədə yaşayış məhəllələri dağıdıldı, nəticədə ermənilər
dinc sakinlərin qatilləri kimi tanındı”.
Müəllifin
fikrincə, Qarabağ uğrunda müharibə Rusiyaya da yaxşı dərs olub. G.Zotov yazır:
“Bəli, indi 90-cı illər deyil, Rusiya ordusunda intizam sarıdan hər şey
qaydasındadır, əsgərlər də cəsurdurlar. Lakin təəssüf ki, yuxarıda dediyim
kimi, müasir şəraitdə təkcə cəsurluq hesabına döyüşdə qalib gəlmək olmaz.
Elektron üsullarla idarə edilən, Türkiyə istehsalı olan ən yeni pilotsuz uçuş
aparatlarından uğurla istifadə edilməsi əyani şəkildə göstərdi ki, indiki dövrdə
müharibə metodları çox sürətlə dəyişir. Ümidvaram ki, tezliklə Rusiyada Türkiyə
istehsalı olan dronlardan keyfiyyətcə geri qalmayan PUA-lar istehsalı
başlanacaq. Bizim heç də bütün qonşularla münasibətlərimiz yaxşı olmadığı üçün
sürprizlərə hazır olmaq lazımdır. Lovğalıq isə heç lazım deyil. Bu, Ermənistana
kömək etmədi”.
GAXA.ge